Gmina Piątek

Historia i zabytki

PIĄTEK

Piątek leży przy skrzyżowaniu średniowiecznego traktu Łęczyca - Łowicz z drogą Zgierz - Kutno, leży dokładnie w środku geometrycznym Polski, w widłach rzek Moszczenicy i Maliny.

Powierzchnia gminy wynosi 133,3 km2. Zamieszkuje w niej 6628 osób. Najstarsze wiadomości o Piątku pochodzą z 1241 r. i 1247 r. z okazji pobytu ks. Konrada Mazowieckiego z rodziną. Już wcześniej istniała tu osada, prawdopodobnie o funkcjach państwowych, czego dowodem jest nazwa miejscowości.

Początkowo Piątek był własnością książęcą, później przeszedł w ręce arcybiskupów gnieźnieńskich. Dzięki korzystnemu położeniu handlowo - komunikacyjnemu Piątek rozwijał się dość dobrze. Jeśli chodzi o nazwę osady, to według ogólnie przyjętego tłumaczenia pochodzi ona od dnia tygodnia, w którym to dniu odbywały się targi.

Prawa miejskie Piątek otrzymał w 1339 r. Pod koniec XVI w. ukształtował się układ przestrzenny miasta, którego ślady zachowały się do dnia dzisiejszego. Wojny oraz pożary, które odbyły się w XVII wieku zrujnowały całkowicie miasteczko. W 1870 r. Piątek utracił przywilej miejski. Duże straty przyniosła I i II wojna światowa. W 1939 r. Piątek znalazł się w centrum słynnej Bitwy nad Bzurą, czego świadectwem są obecne dwa pomniki, jeden nad Maliną, a drugi przy szkole średniej w Piątku.

Jedynymi zabytkami z przeszłości, jakie Piątek dziś posiada są kościoły. Kościół parafialny św. Trójcy został wzniesiony w 1460 r., a przebudowany w 1740 r. i kościół p.w. św. Wawrzyńca na cmentarzu parafialnym.

Centralne położenie gminy spowodowało, że posiada ona dogodną lokalizację komunikacyjną. Szczególne znaczenie będzie mieć przebieg przez gminę autostrady A-1, która przetnie wschodnią część gminy relacji północ - południe. Wpłynie to z pewnością na ożywienie gospodarcze całej okolicy. Na terenie gminy zlokalizowany będzie jeden zjazd „węzeł komunikacyjny Piątek" na drodze wojewódzkiej Nr 703 relacji Łowicz-Łęczyca-Poddębice.

Gmina Piątek jest typową gminą rolniczą. Na terenie gminy znajduje się 1460 gospodarstw rolnych. Gmina ze względu na swe położenie stwarza doskonałe warunki do inwestowania. Duża produkcja warzyw tworzy naturalne zaplecze surowcowe dla podmiotów gospodarczych zajmujących się przetwórstwem rolno-spożywczym.

HERB FLAGA

Herb gminy Piątek "błękitny"
W błękitnym polu późnogotyckiej (tzw. hiszpańskiej) tarczy herbowej od głowicy krzyż łaciński laskowany barwy złotej i trzy lilie srebne kapituły gnieźnieńskiej w układzie 2 i 1.

Flaga urzędowa gminy Piątek "błękitna"
Flagę urzędową gminy tworzy prostokątny płat materiału barwy błękitnej o proporcjach 5 do 8, na którym godło herbu umieszczone bliżej drzewca (na środku).

Geneza i przeobrażenia herbu miasta, a obecnie gminy Piątek pozostają w ścisłym związku z heraldyką arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i symboliką ośrodków miejskich należących niegdyś do kapituły gnieźnieńskiej (np. Uniejów, Piątek, Grocholice, Turek, Skierniewice). Nie możemy rozpatrywać interesującego herbu w oderwaniu od symboliki wymienionych wyżej miast.

Tylko na tle herbów innych miast arcybiskupich wyraźnie zarysują się tendencje, ogólne prawidłowości, cele kapituły i kierunki zmian zachodzących w heraldyce miast arcybiskupich w okresie przedrozbiorowym.Najwięcej zachowanych źródeł sfragistycznych (czyli pieczęci), dzięki którym możemy badać przeobrażenia symboli miejskich ośrodków arcybiskupich, związanych jest z Uniejowem. To powoduje, że opowieść o herbie Piątku rozpoczniemy wykładem na temat godła Uniejowa, w który sukcesywnie wplatać będziemy informacje o godłach innych miast, dla których podstawa źródłowa jest zdecydowanie mniejsza.

Współczesny herb Uniejowa tworzą: w błękitnym polu hiszpańskiej tarczy herbowej złoty (żółty) krzyż łaciński luzem i trzy srebrne (białe) lilie heraldyczne w układzie dwie wyżej, a trzecia nieco niżej. Geneza i symbolika współczesnego godła miejskiego pozostają w ścisłym związku ze stosunkami własnościowymi. Uniejów w okresie staropolskim, czyli do 1795 r. należał bowiem do kapituły gnieźnieńskiej, ta zaś za swój znak rozpoznawczo-własnościowy obrała w średniowieczu trzy srebrne (białe) lilie heraldyczne w układzie dwie wyżej jedna niżej umieszczone w błękitnym polu tarczy herbowej (w herbie kapituły rzadko stosowano odmienny układ lilii heraldycznych - jedna wyżej dwie niżej). Funkcję nieheraldycznego symbolu arcybiskupstwa pełniło też wyobrażenie św. Wojciecha biskupa i męczennika - patrona kościoła katedralnego w Gnieźnie.

Wybór trzech lilii na godło heraldyczne dla instytucji kościelnej wynikał - co oczywiste - z treści, jakich były one nośnikami. Biały kwiat lilii - według autorów chrześcijańskich - oznaczał: czystość, dziewictwo, ale także błogosławione poczęcie Najświętszej Marii Panny. Lilie symbolizowały nieśmiertelność i zmartwychwstanie. Traktowano je również jako atrybuty Jana Chrzciciela, Chrystusa, Józefa, Dominika Guzmana, Franciszka z Asyżu i wielu innych świętych i błogosławionych Kościoła rzymskiego. Na wyobrażeniach Chrystusa Sędziego od ust Jezusa jednocześnie odchodziły miecz i lilia, która w tym kontekście oznaczać miała łaskę, przebaczenie win, oczyszczenie z grzechu, podczas gdy miecz symbolizował nieuchronność kary za popełnione występki. W lilii widziano także znak opieki NMP, symbol Trójcy Świętej oraz krzyż Chrystusa. Wymowę tu interesującej nas figury heraldycznej - czyli kwiatu lilii - dodatkowo w tym przypadku wzmocniono poprzez jego zwielokrotnienie. Trójka bowiem od najdawniejszych czasów uważana była za liczbę świętą, informującą o istnieniu sprawiedliwości, równości, liczbę wskazującą naturalny bieg rzeczy z ich początkiem, środkiem i końcem oraz liczbę odkrywającą tajemnicę Trójcy Świętej.

W okresie staropolskim władze miejskie Uniejowa posługiwały się Dwoma tłokami pieczętnymi - wcześniejszy powstał w l połowie XVI w., drugi zaś prawdopodobnie w XVII w. lub na początku XVIII w.. Pieczęć pierwsza wykorzystana została między innymi z odcisków pozostawionych pod dokumentami z lat 1741, 1778 i 1802. Powstanie tego drugiego typariusza (czyli tłoka pieczętnego) być może związane było ze zmianą wrażliwości estetycznej przedstawicieli siedemnaste lub osiemnastowiecznej rady miejskiej Uniejowa lub też wymuszone zostało utratą pieczęci wcześniejszej, co przecież mogło zdarzyć się podczas pożaru miasta, a te pustoszyły Uniejów często ( np. 1632, 1633, 1736).

Wyobrażenie napieczętne pieczęci późniejszej wyraźnie zerwało ze schematycznym i sztucznym wzorem wcześniejszym. W miejsce wydzielonych, prawie z geometryczną precyzją, przestrzeni wypełnionych symbolami i tekstami teraz wprowadzono jednorodne, dobrze skomponowane plastycznie godło miejskie. Treść i układ wyobrażenia napieczętnego pieczęci szesnastowiecznej został z całą pewnością narzucony władzom Uniejowa przez właściciela - arcybiskupa lub kolegialnie przez kapitułę gnieźnieńską. Być może nawet tłok pieczemy wykonany został w zakładzie złotniczym wybranym przez posesora. Twierdzenie takie jest uzasadnione w świetle obserwacji zjawisk sfragistycznych i heraldycznych, rozgrywających się w I poł. XVI w. w innych miastach należących do kościoła gnieźnieńskiego.

Rady miejskie części ośrodków arcybiskupich zaczęły wówczas prawie jednocześnie używać podobnych pieczęci - okrągłych lub eliptycznych podzielonych na 4 strefy poziomo z nazwą miejscowości umieszczoną w strefie trzeciej, z krzyżem łacińskim, trzema liliami heraldycznymi i pobożnym mottem w strefie pierwszej, umieszczonym po obu stronach krzyża. Tak zbudowane pieczęcie pojawiły się (co już wiemy) w Uniejowie w 1534 r., w Piątku w 1535r., Grocholicach oraz w Turku na dokumencie pochodzącym również z l poł.XVI w. Uwagi te dotyczą ośrodków arcybiskupich leżących także w prowincjach innych, niż łeczycko-sieradzka - np. od XVI w. Skierniewice posługiwały się godłem o budowie zbliżonej do opisywanych tu znaków.
Dla Uniejowa, Piątku i Grocholic godła zaprojektowane w l pół. XVI w. przez urzędników kurii arcybiskupiej były pierwszymi i jak się później okazało jedynymi znakami miejskimi z okresu staropolskiego. Posłużyły one też za wzór dla herbów nam współczesnych, używanych dzisiaj przez samorządne wspólnoty.Najwięcej problemów interpretacyjnych, a właściwie problemów związanych z poprawnym odczytem tekstu, dostarcza nam pobożne motto, występujące na pieczęciach ośrodków arcybiskupich, powstałych w l poł. XVI w. Przyczyny tych trudności wynikają z dwóch powodów - odciski pieczęci nie zawsze są dobrze wykonane i w związku z tym "gubią" istotne szczegóły obrazu oraz, co chyba w tym przypadku jest ważniejsze, teksty legend wykonano protorenesansowym pismem epigraficznym (czyli pismem utrwalonym z wykorzystaniem narzędzi innych, niż pióro w jego historycznym rozwoju), a co za tym idzie krój części liter mocno odbiega od ich dzisiejszych odpowiedników.

Władze gminy Piątek tworząc swój współczesny herb wzorują się (wręcz niewolniczo)na pieczęci pochodzącej z l poł. XVI w. i uznały, iż tekst towarzyszący figurom heraldycznym powinien brzmieć TELO. Taki odczyt wynika z pobieżnego porównania kształtu litery T w słowie PIĄTEK z pierwszą literą motta. Jednakowoż uzyskane w ten sposób słowo -TELO- niczego nie oznacza. Możemy podejrzewać, że w tak dziwny sposób, skrócono (jednocześnie przez ściągnięcie i obcięcie) słowo T(H)E(O)LO(GIA). Pochodziło ono z języka greckiego, ale zostało zasymilowane przez łacinę i było używane powszechnie w kręgu łacińskim, a oznaczało naukę o Bogu i sprawach boskich. Również możemy rozważyć, że w interesującym nas tekście jego twórca chciał widzieć słowo THEOS, czyli odwoływał się do imienia Boga, oczywiście posługując się greką. Jednak w tym przypadku nie możemy zbudować poprawnego skrótu, powtarzającego tekst z pieczęci. Ponadto w języku łacińskim na oznaczenie Boga stosowano słowo DEUS.Co prawda ludzi Renesansu fascynowały języki starożytne, czyli łacina, greka i hebrajski, a więc zapożyczenie z greki nie powinno nas w tym przypadku szczególnie dziwić. Jeśli jednak odczytamy tekst inaczej - to znaczy ZELO zamiast TELO - otrzymamy grecko - łaciński czasownik "oddawać się czemuś żarliwie" lub też "kochać gorliwie". W tym przypadku nie potrzebujemy żadnych dodatkowych założeń i nie zastanawiamy się nad sposobem skracania tekstu, a otrzymujemy komunikat wyłożony wprost. Badania staropolskiego pisma epigraficznego dowodzą, że w znaku rozpoczynającym motto można widzieć literę Z.
Przyznać należy, iż wzór godła, jakim miały się posługiwać ośrodki miejskie kościoła gnieźnieńskiego, opracowany w Kurii arcybiskupiej, miał czytelną! jednoznaczną treść. Wskazywał na posesora, a pośrednio wywoływał skojarzenia wzniosłe religijnie, związane z symboliką trzech lilii heraldycznych Poprzez symbol Krzyża znak informował o najważniejszych dla chrześcijanina prawdach wiary. Wreszcie przez wyrażone w motcie polecenie żarliwej wiary i oddania się Bogu twórca pieczęci zachęcał do wytrwania w wierze. Powstanie pieczęci o tak jednoznacznej wymowie widzieć należy bowiem w kontekście wydarzeń rozgrywających się w świecie chrześcijańskim w l poł. XVI w.W 1517 r. Marcin Luter ogłosił tezy reformy Kościoła, w 1521 r. uteranizm został zaakceptowany we Wrocławiu, w 1525 r. w Prusach Książęcych luteranizm stał się wyznaniem państwowym. Postępy Reformacji na ziemiach polskich powstrzymać miał edykt króla Zygmunta I z 1520 r., w którym monarcha zakazywał m.in. głoszenia nauk M. Lutra oraz sprzeciwiał się wyjazdom młodzieży na studia do ośrodków opanowanych przez zwolenników nowinek religijnych. Pieczęcie miejskie ośrodków arcybiskupich miały być formą propagandy religijnej i odpowiedzią na postępy Reformacji.

Najmniej skomplikowanym herbem miejskim, powstałym na "gruzach" symboliki arcybiskupiej był znak zaprojektowany dla Piątku. Pracownicy Heroldii w 1847 r. uznali, iż tworząc go będą w polu czerwonym mur miejski wykonany z białych bloków skalnych oraz powyżej muru trzy srebrne lilie heraldyczne arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w układzie jedna wyżej, dwie niżej. Budowa tego nowego herbu Piątku nieodparcie przywołuje skojarzenie z zaprojektowanymi w Heroldii w tym samym czasie godłami Aleksandrowa Łódzkiego i (przede wszystkim) J. Poddębic. Mur miejski wprowadzono do znaków miejscowości, które tylko dzięki pożółkłym pergaminom oraz bardzo czytelnym znakom ikonicznym uchodzić mogły za miasto. Zresztą Piątek, Grocholice i Uniejów ukazem carskim z czerwca 1869r. przemieniono w osady "z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju handlu i niedostateczności dochodów", chociaż w większości opracowań popularnych znaleźć można opinię, iż odebranie praw miejskich pozostawało w związku z aktywnym udziałem mieszkańców w powstaniu styczniowym. 1 stycznia 2020 roku Piątek odzyskał prawa miejskie - Akt nadania Statusu Miasta (130kB)

Obecnie Piątek i Uniejów wykorzystują w swej heraldyce miejskiej znaki z okresu staropolskiego, akcentujące związki z dawnym właścicielem. Turek bohatersko odrzucił wszystkie godła narzucone i powrócił do najbardziej poprawnej symboliki średniowiecznej. A Grocholice. nie potrzebują już swego własnego herbu bowiem nie istnieją jako samodzielny ośrodek samorządowy.Zebrany materiał upoważnia do sformułowania opinii, iż poprawny heraldycznie znak gminy Piątek musi być zbudowany z wykorzystaniem trzech lilii kapituły gnieźnieńskiej oraz krzyża.

uchwała 183-655/O/2002 w sprawie projektu herbu i flagi Gminy Piątek (192kB)
uchwała IV/26/02 w sprawie ustanowienia herbu i flagi Gminy Piątek (239kB)
Herb i flaga Gminy Piątek (46kB)

ZABYTKI

Kościół parafialny św. Trójcy został wzniesiony w 1460r., a przebudowany w 1740r. Gotycki, murowany z cegły o regularnym układzie polskim, orientowany. Na zewnątrz potężne oskarpowanie charakterystyczne dla architektury gotyckiej.
	We wschodniej ścianie prezbiterium wnęka w obramowaniu kamiennym z napisem łacińskim z 1584r.
Ołtarz główny, z obrazem św. Trójcy z początku XIX w. Ołtarz wg opisu z 1860r. jest „pięknej struktury z drewna cały pozłacany”.
	Klasycystyczny mały ołtarzyk przenośny z rzeźbioną w kości sceną „zdjęcie z krzyża”, według znanego obrazu Rubensa oraz ambona rokokowa z rzeźbą Dobrego Pasterza.
Przykościelna, klasycystyczna dzwonnica pochodzi z początku XIXw. Całość utrzymana jest w bardzo dobrym stanie.
	Kościół p. w. św. Wawrzyńca, na cmentarzu parafialnym został zbudowany w 1753r., na miejscu poprzedniego, rozebranego wskutek zestarzenia się konstrukcji zrębowej. Nawa na planie prostokąta, z węższym, prostokątnym prezbiterium. Ołtarz i ambona rokokowa.
Kościół pod wezwaniem MB Łaskawej w Ciechosławicach, jeśli wierzyć przekazom, wybudowany został w roku 1521 i tym samym należałby do jednego z najstarszych zabytków drewnianego budownictwa sakralnego w Polsce.
	Świątynia parafialna Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Piątku - wybudowana ze składek wiernych w 1907 roku. Kościół powstał pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Kapitalne prace remontowe przeprowadzono w 1996 roku.

DWORY I PAŁACE OKOLIC PIĄTKU

	Pozostałości dworu w Janowicach. Dwór powstał w 2 połowie XIX., murowany, parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, z dwuspadowym dachem. Na ścianie wschodniej otwarta kolumnada. Nad wejściem balkon w pomieszczeniach strop płaski. Na kolumnadach wsparty jest architraw.
Pałac w Łęce został wybudowany w 1910 r. na miejsce starego. Dach był pokryty blachą. Pałac posiadał wieżę obserwacyjną, zakończoną dachem stożkowym. Posiadał duży taras, gdzie był widok na park. Pałac otacza park z XIX w. W 1945 r. został spalony.
	Murowany dworek w Piekarach pochodzi z XIX w. Otoczony jest 12-hektarowym parkiem dworskim z czterema stawami oraz 150-letnimi okazami drzew.
Klasycystyczny pałac w Goślubiu z 2 połowy XVIII w., przebudowany został w końcu XIX w. Jego ozdobą jest ciekawy 4-kolumnowy ganek w fasadzie głównej. Pałac otoczony jest zabytkowym parkiem z końca XIX w., w którym spotkać można okazy drzew osiągające 150 lat.

MIEJSCA PAMIĘCI NARODOWEJ

	Pomnik „Krzyż” wzniesiony w miejscu zamordowania przez Wehrmacht 14.09.1939r. mieszkańców Piątku. Żołnierze Wehrmachtu spędzili 44 osoby do pracy przy naprawie mostu na rzece Malina. Gdy most został naprawiony wszystkich rozstrzelano. Zwłoki zakopano w leju po bombie obok rzeki. Pomnik został zbudowany w 1957r.
Pomnik Chwały 14 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej dla upamiętnienia Żołnierzy Września poległych w bitwie n/ Bzurą w 1939 roku. W murze pomnika widnieje wizerunek gen. bryg. Franciszka Włada, dowódcy 14 DP. Znajduje się tam również umieszczona w łuskach pocisków artyleryjskich ziemia zebrana z okolicznych pól bitewnych: Mąkolic, Łęczycy, Piątku i Bielaw. Dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy corocznie przed pomnikiem odbywają się uroczystości wrześniowe upamiętniające Bitwę n/ Bzurą.
	Pomnik Ofiar Faszyzmu ufundowany przez społeczeństwo dla uczczenia rozstrzelanych przez Wehrmacht 6 mieszkańców w Janowicach w 1939r. Ciała ofiar zostały przeniesione na cmentarz parafialny po zakończeniu okupacji. Patronat nad Pomnikiem przejęli uczniowie Szk. Podst. w Piątku.

CIEKAWE MIEJSCA

„Silne Błota” leżą na terenie leśnictwa Witów. Jest to torfowisko z wydmami porośniętymi lasem o powierzchni 20 ha. W szuwarach można spotkać gniazda ptaków jak: łabędzia niemego, kokoszki wodnej, błotniaka, gęgawy i bociana czarnego.
	Z uroczyskiem Silne Błota - łączą się wydmy. Piasek pokrywa warstwa opadających z drzew igieł, ale wystarczy odrobina trudu, aby zobaczyć leśną „plażę”. Zimą witowskie wydmy to doskonałe miejsce na zabawy saneczkowe.
„Łysa Góra” położona nad rzeką - Malina. Kopiec został wzniesiony w XIII-XIV wieku.